January 12

Ձմեռային ազգարական փառատոն

Հայկական և հին հունական դիցարանի աստվածները ըստ նախագծի։

Հայ հեթանոսություն

Հեթանոսության ժամանակակից պատմությունն իր արմատներն ունի 19-րդ դարի գրական հեթանոսական շարժման և 20-րդ դարի առաջին կեսի հայ զորավար և քաղաքական փիլսոփա Գարեգին Նժդեհի Ցեղակրոն շարժման մեջ։ Հեթանոսականությունը ստացավ պաշտոնական ճանաչում 1991 թվականին՝ Հայաստանի անկախությունից հետո։

Հեթանոսություն բառը գալիս է հունարենից՝ ἔθνος, էթնոս – «ազգ»։

Առնվազն 11-րդ դարից ի վեր շարժման հետևորդներն իրենց անվանել են նաև Արորդի կամ Արևորդի, հիմնված արևի պաշտամունքի վրա։

Ծեսեր

Հայ մայրենիքի հավատքի ծեսերը և ներկայացուցչությունները հիմնականում ապավինում են Ուխտագիրքի կողմից տրված ցուցումներին։ Օրինակ՝ քրմերի համար տարածված է ուխտագնացություն կատարել Խուստուփ լեռը, որտեղ, ըստ Հեթանոսների, Գարեգին Նժդեհը զգացել է Վահագն աստծո ներկայությունը։ Քահանաների նպատակը նման փորձի կրկնությունն է։ Ընդհանրապես բոլոր լեռները սուրբ են համարվում, ուստի բացի Խուստուփից, այլ լեռները, ներառյալ Արարատ լեռը և Արագած լեռը, գործում են որպես ուխտավորների համար ուխտագնացության վայր։

Հեթանոսների հասարակական արարողություններն ու ծեսերն անց են կացվում հին սրբավայրերում, որոնք հաճախ փլատակների մեջ են։ Ամենակարևորը Գառնիի առաջին դարի տաճարն է, որը դարձել է հեթանոս շարժման շարժման հիմնական հանդիսավոր կենտրոնը։

Ծիսակատարություների վայրերը

Հեթանոսները վերանվիրել են տաճարը Վահագնին, չնայած պատմականորեն այն նվիրված էր Միհրին։ Նրանց նաև տրվել է արտոնություն տաճարի ներսը վերակազմավորելու համար, որպեսզի այն համապատասխանի հին հայկական սրբավայրերի իդեալական տեսքին։ Հեթանոսները ավելացրել են նաև Սլակ Կակոսյանին նվիրված սուրբ աղբյուր և ծիրանի ծառեր են տնկել․ ծիրանին հավատքի սուրբ ծառն է։ Բլուրն այժմ բաժանվում է երեք սրբավայրերի. Առաջինը սուրբ աղբյուրն է, երկրորդը՝ տաճարը իսկ երրորդը՝ սուրբ փայտը, որը գտնվում է բլրի վրա։ Գառնիի տաճարում ծեսերը տեղի են ունենում գարնան սկզբին, անցնում սրբավայրերով և վերադառնում սուրբ փայտին։ Յուրաքանչուր ծեսերի մասնակից և հեթանոս համայնքի անդամ ծառ է տնկում՝ խորհրդանշելով ինքնին խմբի միասնությունն ու բարեկեցությունը։ Այս սուրբ ծառերը զարդարված են ժապավեններով և թաշկինակներով, որոնք խորհրդանշում են աստվածների հանդեպ մեկի խնդրանքը։

Գառնիի տաճարից բացի, Արորդիների կողմից սուրբ համարվող այլ վայրեր և դրանց ծիսակարգի համար օգտագործվում են նաև Մեծամոր ամրոցը (մ.թ.ա. երրորդ հազարամյակ), որը համարվում է մայր աստվածուհու պաշտամունքի վայր, Էրեբունու ամրոցը (մ.թ.ա. ութերորդ դար), Շենգավիթը (մ.թ.ա. չորրորդից երկրորդ հազարամյակը) և Զորաց Քարերը (մ.թ.ա. երրորդ հազարամյակ), ինչպես նաև բարձր լեռները։

Հայկական դիցարանի  աստվածներից են`

 Արամազդը— գերագույն աստված, երկնքի և երկրի արարիչը, բոլոր աստվածների հայրը:

Անահիտը— մայր աստվածուհի է, մայրության, բերքի և պտղաբերության սրբազան մարմնացումն է:

Միհրը լույսի և մաքրության` արևի աստվածը:

Վահագն կամ Վիշապաքաղ Վահագնը-  հայերի ամպրոպի ու կայծակի աստվածն է:

Աստղիկը— հայոց սիրո և ջրի աստվածուհին, որի պաշտամունքը կապված էր Արուսյակ (Վեներա) մոլորակի հետ։

Նանեն պատերազմի աստվածուհի։ 

ՏԻՐ-հին հայերի իմաստությունների, ուսման, գիտության աստվածն էր :

Ամանոր և Վանատուրհայերի համաժողովրդական սիրո ու ճանաչման արժանացած աստվածներն էին :

Սպանդարամետը —հին հայերի ստորերկրյա թագավորության աստվածն էր` Սպանդարամետը կամ Սանդարամետը:

Հունական դիցաբանությունը, հին հույների առասպելաբանությունն ու դիցաբանությունն է, նրանց հավատալիքների, ծիսակատարությունների, աստվածների և աստվածությունների մասին բազմազան պատմությունների ամբողջությունը։ Այս պատմությունները վերաբերում են աշխարհի ծագմանը և բնույթին, աստվածությունների, հերոսների և դիցաբանական արարածների կյանքին և գործունեությանը, ինչպես նաև հին հույների սեփական պաշտամունքի և ծիսական պրակտիկայի ծագմանը և նշանակությանը։ Ժամանակակից գիտնականները ուսումնասիրում են առասպելները` փորձելով լույս սփռել Հին Հունաստանի կրոնական և քաղաքական ինստիտուտների և նրա քաղաքակրթության մասին և հասկանալ ինքնին առասպելների ստեղծման բնույթը։

Հունական դիցաբանությունը մեծ ազդեցություն է ունեցել արևմտյան քաղաքակրթության մշակույթի, արվեստի և գրականության վրա և շարունակում է մնալ արևմտյան ժառանգության և լեզվի մաս։ Հին ժամանակներից առ այսօր բանաստեղծներն ու նկարիչները ներշնչվել են հունական դիցաբանությունից և թեմաներում հայտնաբերել են ժամանակակից նշանակություն և արդիականություն։

Հայկական դիցարանի աստվածներին  համապատասխան աստվածները հունական դիցարանում համապատասխանում են հետևյալ կերպ`

Արամազդը-Զևսին-  երկնքի և երկրի արարիչ

Անահիտը-Արտեմիսին- մայր աստվածուհի, մայրության, բերքի և պտղաբերության

Վահագն-Արեսին կամ Հերակլեսին — ամպրոպի ու կայծակի աստվածն

Տիրը-Ապոլոնին կամ Հերմեսին-  իմաստությունների, ուսման, գիտության աստված

Աստղիկին-Աֆրոդիտեն- սիրո և ջրի աստվածուհի

Սպանդարամետը-Հադեսին- ստորերկրյա թագավորության աստված

Միհրը-Հելիոսին կամ Հեփեստոսին- լույսի և մաքրության` արևի աստված

Նանեին-Աթենասը- պատերազմի աստվածուհի


Posted January 12, 2023 by milenatovmasyan in category Գրականություն

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

*